Σε αναζήτηση της χρυσής εξίσωσης

Την είδαν ή μπορεί να τη δουν ως μήνυμα στο κινητό. Την άκουσαν ή μπορεί να την ακούσουν… Με τη σκέψη και μόνο, η λέξη «απολύεστε» προκαλεί φόβο. Με την ανάγνωση ή το άκουσμα της επέρχεται ο πανικός κι η σύγχυση. Πόσοι άνθρωποι στον κόσμο βίωσαν ανάλογα συναισθήματα τη χρονιά που πέρασε; Απροσδιόριστο. Πόσοι ακόμα θα τα βιώσουν τη χρονιά που έρχεται; Άγνωστο.

Στην εξέλιξη μιας διεθνούς οικονομικής κρίσης η ανεργία είναι η χειρότερη επίπτωση – το μεγαλύτερο κακό. Κι από τη στιγμή που η εργασία είναι δικαίωμα κι όχι υποχρέωση (όπως εσφαλμένα ορισμένοι θέλουν να πιστεύουν) το ζητούμενο είναι η διασφάλιση της. Για τις, ανά τον κόσμο, πολιτικές ηγεσίες, η προστασία των θέσεων εργασίας είναι το μεγάλο στοίχημα της χρονιάς που έρχεται. Για τους εργαζομένους, η διατήρηση των κοινωνικών κατακτήσεων, ο μεγάλος στόχος. Η αναζήτηση της «χρυσής εξίσωσης» - που θα συμφιλιώσει την έννοια της παγκοσμιοποίησης με το ρόλο του κράτους, την «παρεξηγημένη» ελευθερία των αγορών με την αδήριτη, πλέον, ανάγκη κρατικού παρεμβατισμού, την αλλαγή εντέλει του ιδεολογικού και επιστημονικού πλαισίου άσκησης οικονομικής πολιτικής – βρίσκεται ήδη στον πυρήνα του παγκόσμιου προβληματισμού.

Πρόκειται για μια διαδικασία που εκ των πραγμάτων επηρεάζει, αν όχι μεταβάλει, την υφή και το περιεχόμενο των διεθνών σχέσεων. Η αναζήτηση θεσμοποίησης νέων σχημάτων συνεργασίας (διεύρυνση του G8, BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα), IBSA (Ινδία, Βραζιλία, Νότια Αφρική)) ή/και μεταρρύθμιση-αναδιαμόρφωση υπαρχόντων που υπηρέτησαν το προηγούμενο σύστημα σε παγκόσμια κλίμακα (Συμβούλιο Ασφαλείας ΟΗΕ, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμια Τράπεζα, ΕΕ), η επαναπροσέγγιση Δύσης – Ρωσίας, η παραμονή της Κίνας και της Ινδίας στη θεσμική δομή του παγκόσμιου συστήματος, καθίστανται ανάγκη επιτακτική.

Παράλληλα, ο περιορισμός των βίαιων συγκρούσεων καθίσταται σχεδόν μονόδρομος. Συνειδητοποιείται πλέον, ότι ο εχθρός βρίσκεται αλλού. Στις κοινωνικές ανισότητες που παράγει η επιθετικότητα του κεφαλαίου και των «golden boys», στη διεύρυνση του χάσματος πλουσίων και φτωχών και την συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Στόχος των νέων σχημάτων συνεργασίας θα είναι αναγκαστικά η διαχείριση των παραπάνω προκλήσεων. Η έλευση του Μπαράκ Ομπάμα δίνει το στίγμα της επόμενης μέρας που ανατέλλει. Μόλις μια εβδομάδα μετά την εντυπωσιακή του ορκωμοσία, ο Μπαράκ Ομπάμα δεν έμεινε στις εντυπώσεις. Χωρίς την παραμικρή χρονοτριβή έθεσε σε τροχιά υλοποίησης τις προεκλογικές του δεσμεύσεις. Έδωσε εντολή για κλείσιμο του Γκουαντάναμο και τώρα θέτει στο επίκεντρο των προτεραιοτήτων του την προστασία του περιβάλλοντος, την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ορίζοντας διαπραγματευτή για το Πρωτόκολλο του Κιότου.

Η «πράσινη στροφή» του νέου Πλανητάρχη σηματοδοτεί το πέρασμα σε μια άλλη εποχή. Σηματοδοτεί τη συνειδητοποίηση ύπαρξης του νέου εχθρού που απειλεί την ασφάλεια και την ευημερία του Δυτικού Κόσμου. Ποιος, αλήθεια, μπορεί να τα βάλει με τη Φύση; Ποιος μπορεί να τα βάλει με τον ίδιο το Θεό; Το ερώτημα αμείλικτο κάθε φορά που ο άνθρωπος και οι πλέον οργανωμένες κοινωνίες στέκονται με δέος μπροστά στην οργή της Φύσης.

Ο νέος πρόεδρος έθεσε το θέμα στην πραγματική του διάσταση: «Η εξάρτησή μας από το εισαγόμενο πετρέλαιο και η κλιματική αλλαγή συνιστούν απειλές για την ασφάλεια του αμερικανικού λαού. Η Αμερική δεν θα γίνει όμηρος των μειούμενων ενεργειακών πόρων, εχθρικών καθεστώτων και ενός θερμαινόμενου πλανήτη». Κι αφού διέγνωσε την απειλή, έθεσε το στόχο για την αντιμετώπισή της: «Στόχος μας είναι να χτίσουμε μια νέα ενεργειακή οικονομία, η οποία θα δημιουργήσει εκατομμύρια δουλειές». Με ένα σπάρο, δυο τρυγόνια! Σε μια χώρα που πλήττεται εξίσου από καταστροφικούς τυφώνες και μεγάλη οικονομική κρίση, η «ενεργειακή οικονομία» του Μπαράκ Ομπάμα έρχεται ως μάννα εξ ουρανού, να ταΐσει με προσδοκίες (για την ώρα τουλάχιστον) ένα λαό γεμάτο ανασφάλειες και σε πλήρη σύγχυση. Και καλύτερο περιβάλλον με λιγότερους τυφώνες και νέες δουλειές με διασφαλισμένες οικονομικές απολαβές!

Όλοι ωστόσο αναρωτιούνται αν η παρουσία του Μπαράκ Ομπάμα θα σηματοδοτήσει την αρχή του τέλους της αμερικανικής παντοκρατορίας, ή αν θα είναι το εφαλτήριο για την επαναβεβαίωση της αμερικανικής ισχύος. Η στιγμή είναι καθοριστική. Μετά από μια οκταετία καταστροφικής πολιτικής από τον Τζορτζ Μπους, η μοναδική υπερδύναμη δοκιμάζει τις οικονομικές αντοχές της, την ηθική και πολιτική της αξιοπιστία. Η εκλογή Ομπάμα καλλιέργησε προσδοκίες ανάκαμψης σε όλα τα επίπεδα. Υπό αυτή την έννοια το βάρος των ευθυνών του είναι μεγάλο. Αν ανταποκριθεί οι ΗΠΑ θα αναβαπτιστούν. Αν όχι η πτώση άλλης μιας μεγάλης δύναμης θα επιβεβαιώσει την ιστορική νομοτέλεια.

Πέραν όμως των όποιων προβλέψεων, η σημερινή πραγματικότητα θέλει τις ΗΠΑ ως σημείο αναφοράς του υπάρχοντος χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αν η υφιστάμενη δομή του κλονισθεί περαιτέρω, αν οι αγορές νεκρώσουν και η λειτουργία του καταρρεύσει, η ριζική ανακατασκευή του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος θα επέλθει αναγκαστικά και θα πραγματοποιηθεί βιαίως. Ήδη το εφιαλτικό σενάριο της «αποπαγκοσμιοποίησης» έθιξε μια μέρα νωρίτερα ο Βρετανός πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν, απευθύνοντας έκκληση για διεθνή συνεργασία. Επί της ουσίας προπαρασκεύασε το δρόμο της συνεργασίας του με το νέο Αμερικανό πρόεδρο. Μια συνεργασία που αν δεν αποδώσει η έναρξη της εποχής ενός νέου προστατευτισμού θα είναι αναπόφευκτη.

Είτε στην περίπτωση μιας ήπιας αναπροσαρμογής του υφιστάμενος συστήματος στις νέες συνθήκες που δημιούργησε η κρίση, είτε στην περίπτωσης μιας βίαιης ανακατασκευής του με «νέο-προστατευτικό» προσανατολισμό, ο ρόλος του κράτους θα είναι ουσιώδης και καταλυτικός. Αυτός είναι κι ένας επιπρόσθετος λόγος που οι πολίτες ανά τον κόσμο στρέφονται προς τις πολιτικές του ηγεσίες. Αυτός είναι κι άλλος ένας λόγος που ο Μπαράκ Ομπάμα συγκεντρώνει τόσο μεγάλη προσοχή.

Την εποχή της κατάπτωσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος και της απομυθοποίησης της «παγκοσμιοποίησης» και της «ελεύθερης αγοράς» - η οποία επεδείκνυε την απροσχημάτιστη και αλαζονική αδιαφορία της για τους αρχηγούς κρατών. Την εποχή της εκ νέου μεταβίβασης ισχύος στο κράτος, ο ρόλος του πολιτικού – ηγέτη αναβαθμίζεται. Ανακτά τη χαμένη του αίγλη κι αναγεννιέται μέσα από τη δημοκρατική νομιμοποίηση του. Ίσως, λοιπόν, η λέξη «απολύεστε» να είναι η λέξη καταλύτης για τη μετάβαση σε μια εποχή. Εποχή που θα αναδείξει μια νέα γενιά ηγετών, απαλλαγμένων από δουλείες ισχυρών οικονομικών κέντρων κι από λογής στερεότυπα και ιδεοληψίες. Διότι απλά η διαχείριση της ανεργίας – ως άλλη πυρηνική βόμβα στα θεμέλια του σύγχρονου δυτικού κόσμου – δεν μπορεί παρά να είναι αρμοδιότητα των δημοκρατικά εκλεγμένων ηγητόρων.

Π.Κ.Μαυρίδης
(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΤΑΣΕΙΣ 2009)