Παιχνίδια εξουσίας

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα «παιχνίδια εξουσίας» διαχρονικά. Τόσο σε επίπεδο παιγνίου που αρέσκεται κανείς να παρακολουθεί «εκ του μακρόθεν» και «αφ’ υψηλού», όσο και σε επίπεδο ουσίας, που, το όποιο θετικό αποτέλεσμα ή αρνητική επίπτωση, επηρεάζει δραματικά τη ζωή των πολιτών. Το δεύτερο επίπεδο σκιαγραφεί και τη σπουδαιότητα των «παιγνίων» αυτών, καθώς οι πρωταγωνιστές αντλούν την ισχύ τους από τις κοινωνίες, οι οποίες με τη σειρά τους καλούνται κάθε φορά να πληρώσουν το τίμημα των αδέξιων ή επιδέξιων χειρισμών των πρωταγωνιστών.
Η πρόσφατη κρίση στο ΠΑΣΟΚ και η αφορμή που την προκάλεσε δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο, παρά μια πτυχή, ένα στάδιο του παιχνιδιού εξουσίας που παίζεται στο εσωτερικό του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Με ορατές και αόρατες διαδρομές που ξεκινούν από την εδραίωση ή ανατροπή μιας κομματικής εξουσίας και καταλήγουν στην επιρροή ή ουσιαστική παρέμβαση μιας υπερεθνικής εξουσίας, όπως διαρθρώνεται στη σημερινή ΕΕ. Εν προκειμένω το «παιγνίδι» παίζεται σε δυο τερέν: Το ευρωπαϊκό και το ελληνικό-κομματικό.
Οι πρόνοιες της Συνθήκης της Λισαβόνας παραπέμπουν στην περαιτέρω ενίσχυση των υπερεθνικών εξουσιών έναντι των εθνικών. Κατ’ επέκταση αυτό σηματοδοτεί την περαιτέρω εξασθένιση του ρόλου των κομμάτων στο εσωτερικό κάθε χώρας και την απαξίωσή τους ως κεντρικοί θεσμοί άσκησης εξουσίας. Παρ’ ότι όμως τα κόμματα απαξιώνονται, παραμένουν ενεργά στο κέντρο της πολιτικής σκηνής. Βρίσκονται σε άμεση επαφή με τον λαό, συγκρούονται και ενίοτε συναλλάσσονται μαζί του. Ο ρόλος τους όμως περιορίζεται σε ρόλο ενδιάμεσου – κάτι που τα απαξιώνει στη συνείδηση του κόσμου, καθώς μπορούν να μεταφέρουν κοινωνικά αιτήματα στο υπερεθνικό κέντρο, και όχι να ικανοποιούν πλήρως. Η αίσθηση που κυριαρχεί είναι πως «οι αποφάσεις λαμβάνονται αλλού», την ίδια ώρα όμως που η ΕΕ αδυνατεί να αναδειχθεί σε αδιαμφισβήτητο κέντρο εξουσίας, με ευρεία λαϊκή νομιμοποίηση.
Στο σημείο αυτό μπαίνει το ζήτημα του ελλείμματος δημοκρατίας, του τρόπου πολιτικής αντιπροσώπευσης των λαών στα υπερεθνικά κέντρα εξουσίας και της κοινωνικής απήχησης των αποφάσεων που λαμβάνονται από ένα κλειστό κλαμπ τεχνοκρατών και γραφειοκρατών. Ως απάντηση προβάλλεται το αίτημα περί «διεύρυνσης της δημοκρατίας», το οποίο, υποτίθεται, επιτυγχάνεται με τη διενέργεια δημοψηφίσματος (πρόταση ΠΑΣΟΚ και Γιώργου Παπανδρέου). Πολιτικά μάλιστα η συγκυρία είναι ευνοϊκή, καθώς στην πλειονότητά τους οι Ευρωπαίοι πολίτες δεν δείχνουν ικανοποιημένοι από τις αποφάσεις που λαμβάνουν οι «γραφειοκράτες» των Βρυξελλών. Το ιρλανδικό «όχι» στην Ευρωσυνθήκη ακολούθησε το γαλλικό και ολλανδικό «όχι» στο Ευρωσύνταγμα (το 2005) και επιβεβαιώνει τη διάψευση των προσδοκιών για μια καλύτερη ζωή που καλλιεργήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια.
Με την ακρίβεια να πλήττει τη μεγάλη πλειονότητα των Ευρωπαίων πολιτών, με τα ολιγοπώλια να κινούνται περίπου ανεξέλεγκτα, με το κοινωνικό κράτος να δέχεται βίαια κτυπήματα, με το χάσμα πλουσίων και φτωχών να διευρύνεται συνεχώς, τις κοινωνικές ανισότητες να αυξάνουν και την κοινωνική πόλωση να απειλεί τη συνοχή και την εύρυθμη λειτουργία μεγάλου τμήματος της Ενωμένης Ευρώπης, ο «ευρωσκεπτισμός» βρίσκει γόνιμο έδαφος να αναπτυχθεί εκ νέου, προσφέροντας στις ηγεσίες των κομμάτων - είτε διεκδικούν (πχ ΠΑΣΟΚ), είτε αγωνίζονται να διατηρήσουν (βλ. κόμμα εργατικών στη Μ. Βρετανία) την εθνική εξουσία - την ευκαιρία να αξιοποιήσουν και με αυτό τον τρόπο τη λαϊκή δυσαρέσκεια.
Παράλληλα όμως, με έμμεσο ή άμεσο τρόπο διεκδικούν εκ νέου τον κυρίαρχο ρόλο ως θεσμοί άσκησης της εξουσίας. Είναι μια νέα μάχη που θα λάβει χώρα τα επόμενα χρόνια με τα κόμματα να επιδιώκουν να αντλήσουν την ισχύ τους από το σημείο που σήμερα φαίνεται να την έχουν απολέσει, δηλαδή την κοινωνία. Μέσα από αυτό το πρίσμα εκδηλώνεται και αναδεικνύεται μια νέα σύγκρουση πολιτικής φιλοσοφίας. Για παράδειγμα, ο κ. Σημίτης, ως πολιτικός που συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του σημερινού ευρωπαϊκού οικοδομήματος, ως άνθρωπος που γαλουχήθηκε με το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης αναγνωρίζει μεν ως γόνιμες τις επιφυλάξεις που διατυπώνονται αλλά βλέπει προτάσεις, όπως αυτές του κ. Παπανδρέου, περί διενέργειας δημοψηφισμάτων ως «πισωγύρισμα» της διαδικασίας πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης. Βεβαίως, η διεκδίκηση της εξουσίας σε εθνικό επίπεδο, η οποία με τη σειρά της παρέχει τη δυνατότητα συμμετοχής στη νομή της σε υπερεθνικό επίπεδο, προϋποθέτει τη διασφάλιση της εξουσίας σε τοπικό-κομματικό επίπεδο. Η σχέση είναι αμφίδρομη και αλληλοεπηρεαζόμενη. Συγκεκριμένα, η επιδίωξη του Γιώργου Παπανδρέου να γίνει πρωθυπουργός της χώρας, προϋποθέτει την επάνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία υπό την ηγεσία του.
Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις κατέδειξαν για άλλη μια φορά την απόσταση που χωρίζει το ΠΑΣΟΚ από τη ΝΔ, αλλά και τη σαφή υπεροχή του Κώστα Καραμανλή έναντι του κ. Παππανδρέου. Με την προσδοκώμενη ανάκαμψη να αργεί και το «έλλειμμα ηγεσίας» να συζητείται στο παρασκήνιο, ο κ. Παπανδρέου αναζητούσε ένα τρόπο να τονώσει το ηγετικό του προφίλ. Η σιωπή του Ευάγγελου Βε¬νιζέλου, η «κομματική» νομιμοφρο¬σύνη των μελών του ρεύματος και η προσπάθεια σύνθεσης μιας νέας ηγε¬τικής ομάδας (Πολιτικό Συμβούλιο, «σκιώδη» κυβέρνηση) όπου εκπροσωπούνται όλες οι τάσεις, ικανοποίησε αρχικώς το αίτημα της βάσης για «ενότητα», πλην όμως δεν προσέφερε την πολυπόθητη ανατροπή. Το έλλειμμα πολιτικής του ΠΑΣΟΚ αναδείχθηκε εκ νέου με τις παλινωδίες της ηγεσίας του σε κρίσιμα ζητήματα (πώληση του ΟΤΕ, συνεργασία με τον ΣΥΡΙΖΑ, σκάνδαλο Siemens). Πριν ο κ. Παπανδρέου χρεης ωθεί το πρόβλημα, η επαναφορά των σεναρίων υπονόμευσης και η θεωρία του «εσωτερικού εχθρού» επανήλθαν σε την επομένη της 16ως δοκιμασμένη μέθοδος που απέδωΣεπτεμβρίου και πρόσφερε στον κ. Παπανδρέου μια νέα ευκαιρία την 11η Νοεμβρίου.
Παρ’ ότι έμπειρος πολιτικός, ο κ. Σημίτης προσφέρθηκε να μετατραπεί σε «αποδιοπομπαίο τράγο». Συνειδητά ή ασυνείδητα, ηθελημένα ή όχι, προκάλεσε με το «επιτιμητικό ύφος» της επιστολής του τον κ. Παπανδρέου και τον εξώθησε σε μια «άτυπη» διαγραφή που προκάλεσε σάλο στο εσωτερικό του Κινήματος. Ήταν ένα ανέλπιστο δώρο του πρώην πρωθυπουργού προς τον διάδοχό του, ή μια παγίδα την οποία έστησε ο πρώην πρωθυπουργός στον αρχηγό του ΠΑΣΟΚ; Θα φανεί από τη λαϊκή απήχηση που θα τύχει στο αμέσως προσεχές διάστημα η κίνηση Παπανδρέου. Σε κάθε περίπτωση το συγκεκριμένο παιχνίδι εξουσίας οδεύει προς το τέλος του. Μπορεί να έχει ορισμένα ακόμα ενδιαφέροντα στάδια, που θα προδιαγράψουν την έκβασή του, πλην όμως η κατάληξή του - σε αντίθεση με το παιχνίδι εξου¬σίας στην υπερεθνική Ευρώπη - είναι λίγο πολύ χρονικά προδιαγεγραμμένη.

Π.Κ.Μαυρίδης

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ΕΠΙΛΟΓΗ τεύχος Ιούλιος 2008)
Για προβολή pdf, κλικ στον τίτλο...